मुनीया / माळ मुनिया White throated munia (Silver bill munia)

मुनीया / माळ मुनिया

इंग्रजी नाव- White throated munia (Silver bill munia) 

शास्त्रीय नाव- Euodice malabarica

माळ मुनिया किंवा सिल्वर-बिल मुनीय हा Estrildidae कुटुंबातील लहान पण अत्यंत सामाजिक पक्षी आहे. त्याचे वैज्ञानिक नाव Euodice malabarica असून तो "इंडियन सिल्व्हरबिल" किंवा "व्हाईट-थ्रोटेड मुनीय" म्हणून ओळखला जातो. हा पक्षी आकाराने साधारण ११-१२ सें.मी. लांबीचा असून वजन १२-१४ ग्रॅम असते. शरीर लहान, जाडसर आणि चोच रुपेरी-पांढरी, जाडसर व शंक्वाकार असते. ही चोच गवताचे बी टिपण्यासाठी विशेष अनुकूल आहे.

सिल्वर-बिल मुनीयचा वरचा भाग करडसर-तपकिरी रंगाचा असतो, तर खालचा भाग पांढरेसर दिसतो. घसा पांढरा, मागचा भाग (rump) पांढरट आणि शेपटी काळसर टोकांनी असते. उडताना त्याचे पंख हलके वळसे घेतात आणि थव्यातील समन्वय स्पष्ट दिसतो.

हा पक्षी भारतीय उपखंडात, मध्यपूर्वातील कोरड्या प्रदेशात आणि काही आफ्रिकन भागात आढळतो. पाळीव पक्षी म्हणून जगभर नेला गेल्यामुळे अनेक ठिकाणी स्थानिक लोकसंख्या तयार झाली आहे. त्याचे निवासस्थान अर्ध-वाळवंटी प्रदेश, झुडपी भाग, शुष्क वन आणि शहरी उद्याने आहे. मानवी परिसराशी तो सहज जुळवून घेतो, त्यामुळे गावांमध्ये व शहरांमध्येही सहज दिसतो.

माळ मुनियाचा मुख्य आहार गवताचे बी, तण-वनस्पतींची बियाणी आणि जमिनीवर पडलेली बिया आहे. तो बी-टोके थेट टिपतो. कधी कधी लहान कीटकही खातो, पण त्याचा आहार प्रामुख्याने शाकाहारी स्वरूपाचा असतो. हा पक्षी अत्यंत सामाजिक असून वर्षभर गटाने राहतो. त्याचे आवाज लहान-तीक्ष्ण "tsik" किंवा "tseet" असे असतात, जे थव्यासाठी संकेत देतात आणि सुरक्षितता वाढवतात. मानवी परिसरात तो बागा, इमारतींच्या कडे किंवा झुडपी भागात दिसतो. पिंजऱ्यात ठेवलेले पक्षी सुटून नैसर्गिक लोकसंख्येत मिसळतात.

सिल्वर-बिल मुनीयचा प्रजनन काळ वर्षभर असतो, पण विशेषतः पावसाळ्यानंतर गवताळ प्रदेशात तो अधिक सक्रिय होतो. तो झुडपी भागात किंवा इमारतीच्या फटीत गवत-पानांचे अर्धगोल किंवा गोलाकार घरटे बांधतो. समान परिसरात अनेक जोडपी घरटी करतात, त्यामुळे गटाने प्रजनन होते. मादी साधारण ४-६ अंडी घालते. नर व मादी दोघेही मिळून अंडी उबवतात व पिल्लांना खाऊ घालतात. संसाधन-समृद्ध गवताळात अनेक जोडपी एकाच वेळी अंडी घालतात, ज्यामुळे पिल्लांना अधिक सुरक्षितता मिळते.

प्रणय काळात नर पक्षी मादीला आकर्षित करण्यासाठी गोड आवाज काढतो आणि गवताचे तुकडे घेऊन घरट्याजवळ हालचाल करतो. मादी नराच्या हालचालींना प्रतिसाद देऊन घरट्याची निवड करते.