लाल मुनिया Red Avadavat / Strawberry Finch / Red Munia, Amandava amandava

लाल मुनिया

इंग्रजी नाव - Red Avadavat / Strawberry Finch / Red Munia,

शास्त्रीय नाव- Amandava amandava

लाल मुनिया हा Estrildidae कुटुंबातील लहान पण अत्यंत आकर्षक पक्षी आहे. त्याचे वैज्ञानिक नाव Amandava amandava असून तो “रेड मुनीय” किंवा “स्ट्रॉबेरी फिंच” म्हणून ओळखला जातो. हा पक्षी आकाराने साधारण ८- १० सें.मी. लांबीचा व वजन ८-१० ग्रॅम असतो. अहमदाबाद (गुजरात) येथून या पक्ष्यांची निर्यात होत असे, त्यामुळे “Avadavat” हे नाव पडले. लहान असूनही त्याचा रंग व गटाने राहण्याची सवय यामुळे तो सहज लक्ष वेधून घेतो.

लाल मुनिया सर्वात ठळक ओळख म्हणजे प्रजनन काळात नर पक्ष्याचा लालसर रंग. संपूर्ण शरीर लालसर दिसते, पंखांवर पांढरे ठिपके असतात आणि शेपटी गडद रंगाची असते. मादी व अपौषित नर मात्र करडसर-तपकिरी रंगाचे असतात, पण त्यांच्या मागच्या भागावर (rump) लालसर छटा दिसते. चोच लालसर व शंक्वाकार असते, जी बी टिपण्यासाठी विशेष अनुकूल आहे. प्रजनन काळात नराचा लाल रंग व पांढरे ठिपके यामुळे तो स्ट्रॉबेरीसारखा दिसतो, म्हणून “Strawberry Finch” हे नाव मिळाले आहे. हा पक्षी भारतीय उपखंडातील मूळ पक्षी आहे. भारत, बांगलादेश, श्रीलंका, आग्नेय आशिया, चीन व इंडोनेशिया पर्यंत त्याचा प्रसार आहे. तो प्रामुख्याने गवताळ प्रदेश, शेत, नदीकिनारे व ओलसर तांदळाच्या शेतीत आढळतो. गावांजवळील शेत व बागांमध्येही तो सहज दिसतो. उबदार हवामानात राहणे त्याला आवडते आणि गवताळ प्रदेश त्याचे आवडते निवासस्थान आहे.

लाल मुनिया मुख्य आहार गवताचे बी व तण-वनस्पतींची बियाणी आहे. तो बी थेट गवताच्या शेंड्यांवरून टिपतो आणि जमिनीवर पडलेली बियाणी खातो. प्रजनन काळात तो लहान कीटकही खातो, कारण पिल्लांना प्रथिन मिळावे यासाठी कीटक आवश्यक असतात. बी टिपण्यासाठी त्याची लालसर चोच अत्यंत उपयुक्त आहे. प्रजनन काळ प्रामुख्याने पावसाळ्यात (जून–ऑक्टोबर) असतो. तो गवत-पानांचे गोलाकार घरटे झुडपात किंवा गवताळ भागात बांधतो. मादी साधारण ४ – ६ अंडी घालते. नर व मादी दोघेही मिळून अंडी उबवतात व पिल्लांना खाऊ घालतात. गटाने प्रजनन केल्यामुळे पिल्लांना अधिक सुरक्षितता मिळते.

 विणीच्या हंगामात  नराचा रंग प्रखर लाल होतो.  पंख फडफडवतो व गोड गाणे गातो. मादीला आकर्षित करण्यासाठी तो गवताचे तुकडे घेऊन घरट्याजवळ हालचाल करतो. लाल मुनिया नेहमी थव्याने राहतो; मोठ्या गटाने शेतात उतरतो. त्याचा आवाज मृदू, गोड “टीईई” असा असतो, जो गट एकत्र ठेवण्यासाठी उपयुक्त ठरतो. सामाजिक वर्तनामुळे तो नेहमी गटानेच दिसतो.