पानपक्षी इंग्रजी नाव- Duskey warbler शास्त्रीय नाव- Phylloscopus fuscatus)

कोंडा पानाची चिमणी / पानपक्षी 

इंग्रजी नाव- Duskey warbler

शास्त्रीय नाव- Phylloscopus fuscatus)

 

डस्की वॉर्बलर हा Phylloscopidae कुटुंबातील लहान स्थलांतरित पानपक्षी आहे. आकाराने साधारण 13 सें.मी. लांबीचा व वजन 10–12 ग्रॅम असतो. हा पक्षी प्रजनन काळात उत्तरेकडील आशियात (साइबेरिया, मंगोलिया, ईशान्य चीन) आढळतो आणि हिवाळ्यात दक्षिण आशियात स्थलांतर करतो. भारतात तो हिवाळ्यातील पाहुणा म्हणून दिसतो. त्याचे आयुष्य साधारण 6–8 वर्षे असते.  हा पक्षी long-distance migrant आहे, म्हणजे हजारो किलोमीटरचा प्रवास करून तो भारतात पोहोचतो. स्थलांतर करताना तो नेहमी झुडपी भागात थांबतो आणि लपून राहतो.

डस्की वॉर्बलरचा वरचा भाग गडद तपकिरी-करडा असतो, तर खालचा भाग पांढरेसर दिसतो. डोळ्यांवर गडद पट्टी आणि भुवईसारखी फिकट रेषा असते. Arctic Warbler सारखा दिसतो पण त्याच्या पंखांवर पट्टी नसते. उडताना तो झुडपांमध्ये लपून राहतो, त्यामुळे त्याला पाहणे कठीण असते. त्याचा रंग साधा असला तरी आवाजामुळे तो सहज ओळखता येतो. पंख लहान व गोलसर असल्यामुळे त्याचे उडणे झुडपांमध्ये चपळतेने होते.

डस्की वॉर्बलरचा प्रसार पूर्व पॅलिअर्क्टिक प्रदेशात आहे. तो प्रजनन काळात साइबेरिया व मंगोलियात आढळतो. हिवाळ्यात दक्षिण आशिया व आग्नेय आशियात स्थलांतर करतो. भारतात तो हिवाळ्यात दिसतो.  त्याचे निवासस्थान झुडपी भाग, गवताळ प्रदेश, शेतांच्या कडे व ओलसर कुरणे आहे. तो नेहमी झुडपांमध्ये लपून राहतो आणि मानवी वस्तीपासून दूर राहणे पसंत करतो. स्थलांतर काळात तो नदीकिनारी, गवताळ शेतात व बागांमध्येही दिसतो.

डस्की वॉर्बलर हा कीटकभक्षी आहे. तो लहान कीटक, अळ्या, कोळी, डास व गवतावरील लहान अकशेरुकी खातो. झुडपांमध्ये लपून बसून तो सतत अन्न शोधत असतो. प्रजनन काळात तो पिल्लांना प्रथिन मिळावे म्हणून अधिक कीटक खातो. स्थलांतर काळात तो उर्जेची गरज भागवण्यासाठी सतत अन्न शोधतो.

डस्की वॉर्बलर नेहमी झुडपांमध्ये लपून राहतो. त्याचा आवाज सतत “tak-tak” असा कठोर कॉल असतो, ज्यामुळे तो दिसत नसला तरी ओळखता येतो.  तो अत्यंत चपळ असून झुडपांमध्ये सतत हालचाल करताना दिसतो. आवाज सतत देत राहणे ही त्याची खास सवय आहे, ज्यामुळे निरीक्षक त्याला ओळखू शकतात. प्रजनन काळात नर पक्षी आपले क्षेत्र राखण्यासाठी सतत आवाज देतो.

प्रजनन काळात (साइबेरियात) तो झुडपात घरटे बांधतो. घरटे गवत व पानांनी बनवलेले असते आणि जमिनीच्या जवळ झुडपात लपवलेले असते. मादी साधारण 5–6 अंडी घालते. नर व मादी दोघेही मिळून अंडी उबवतात व पिल्लांना खाऊ घालतात.  पिल्ले साधारण 12–14 दिवसांत बाहेर पडतात. प्रजनन काळात नर सतत आवाज देऊन आपले क्षेत्र राखतो आणि मादीला आकर्षित करतो.