हुदहुद पक्षी Hoopoe,

 हुदहुद पक्षी

इंग्रजी नाव - Hoopoe,

शास्त्रीय नाव- Upupa epops

हुदहुद हा Upupidae कुटुंबातील एकमेव प्रजाती आहे, त्यामुळे तो जैवविविधतेत अत्यंत वेगळा ठरतो. त्याचे वैज्ञानिक नाव Upupa epops आहे. हा पक्षी मध्यम आकाराचा असून लांबी साधारण २५- ३० सें.मी. आणि पंखांचा विस्तार ४५- ४७ सें.मी. असतो. त्याचे वजन साधारण ४५- ८० ग्रॅम असते. हुदहुद हा युरोप, आशिया व आफ्रिका या खंडात आढळतो. भारतात तो बहुतेक ठिकाणी दिसतो. त्याचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे शिरावर मुकुटासारखी पिसे जी तो उघडू किंवा मिटवू शकतो. या पिसांमुळे त्याला राजेशाही रूप प्राप्त होते.

हुदहुद पक्ष्याचे शरीर तपकिरी-गुलाबी रंगाचे असते. पंख काळे-पांढरे पट्टेदार असतात, ज्यामुळे उडताना तो अत्यंत आकर्षक दिसतो. शिरावर मुकुटासारखी पिसे असतात जी तो धोका जाणवल्यास, प्रणय काळात किंवा उत्साहात उघडतो. चोच लांब, वाकडी व टोकदार असते, जी जमिनीवरून कीटक शोधण्यासाठी उपयुक्त आहे. त्याचे डोळे लहान पण तीक्ष्ण असतात. उडताना त्याचे पंख फडफडण्याची पद्धत लाकडी हातोड्याप्रमाणे दिसते, त्यामुळे त्याला "Hoopoe" हे नाव मिळाले आहे.

हुदहुद हा युरोप, आशिया व आफ्रिका या खंडात आढळतो. भारतात तो शेत, गवताळ प्रदेश, बागा, मोकळी मैदाने, गावांमध्ये व शहरांमध्ये सहज दिसतो. तो प्रामुख्याने उबदार हवामानात राहतो. काही लोकसंख्या स्थलांतरित असते, तर काही स्थिर राहतात. स्थलांतरित पक्षी हिवाळ्यात भारतात येतात, तर स्थानिक लोकसंख्या कायमस्वरूपी येथे राहते. तो नेहमी मोकळ्या जागेत, जमिनीवर चालत शिकार शोधताना दिसतो.

हुदहुद हा कीटकभक्षी आहे. तो जमिनीवरून अळ्या, भुंगे, डास, गोगलगायी, कोळी व इतर लहान अकशेरुकी खातो. त्याची लांब वाकडी चोच जमिनीत घुसवून शिकार शोधण्यासाठी उपयुक्त असते. तो जमिनीवर चालत शिकार शोधतो आणि चपळतेने ती पकडतो. कधी कधी तो बिया व फळेही खातो. त्याच्या आहारामुळे तो शेतीतील कीटकसंख्या कमी करण्यात मदत करतो.  हुदहुद पक्षी झाडांच्या फटी, भिंतीतील भोक किंवा जमिनीतील पोकळीत घरटी बांधतो. मादी ५-७ अंडी घालते. अंडी फिकट रंगाची असतात. मादी अंडी उबवते, तर नर अन्न पुरवतो. पिल्ले साधारण तीन आठवड्यांत घरट्यातून बाहेर पडतात. घरट्याला विशिष्ट वास असतो, कारण मादी व पिल्ले संरक्षणासाठी ग्रंथीमधून द्रव सोडतात. हा वास शिकाऱ्यांना दूर ठेवतो.

हुदहुद पक्षी नेहमी जमिनीवर चालत शिकार शोधतो. उडताना त्याचे पंख काळे-पांढरे पट्टेदार दिसतात. त्याचा आवाज "हूप-हूप-हूप" असा असतो, ज्यामुळे तो दूरवरूनही ओळखता येतो. प्रणय काळात नर पक्षी आपले मुकुटासारखे पिसे उघडतो आणि मादीला आकर्षित करण्यासाठी गाणे गातो. तो अत्यंत क्षेत्रीय असतो आणि आपले क्षेत्र इतर नरांपासून वाचवतो.