रामगंगा Cinereous Tit,

 रामगंगा

इंग्रजी नाव - Cinereous Tit,

शास्त्रीय नाव - Parus cinereus

रामगंगा हा Paridae कुटुंबातील लहान पण आकर्षक पक्षी आहे. त्याचे वैज्ञानिक नाव Parus cinereus आहे. पूर्वी त्याला ग्रेट टिट (Parus major) च्या उपप्रजाती मानले जात होते, परंतु आण्विक विश्लेषणानंतर त्याला स्वतंत्र प्रजाती म्हणून मान्यता मिळाली. हा पक्षी आकाराने साधारण १३-१४ सें.मी. लांबीचा असून वजन १४-२० ग्रॅम असते. त्याची उभी ठेवण व सतत हालचाल करण्याची सवय त्याला सहज ओळखण्यास मदत करते.

रामगंगाचे डोके काळे असून गळ्याभोवती काळा पट्टा असतो. पाठीचा भाग करडसर-हिरवट रंगाचा असतो, तर छाती व पोट पांढरेसर ते फिकट करडे दिसते. छातीवर काळा पट्टा असतो जो नरामध्ये अधिक रुंद व ठळक असतो, तर मादीमध्ये अरुंद व फिकट असतो. पंख करडे असून त्यांना पांढरेसर किनारी असतात. या रंगछटांमुळे तो इतर लहान पक्ष्यांपासून वेगळा ओळखता येतो.

रामगंगा हा भारत, पाकिस्तान, बांगलादेश, श्रीलंका, म्यानमार, चीन व आग्नेय आशिया या भागात आढळतो. भारतात तो हिमालयीन प्रदेश, उत्तर भारतातील जंगल, रामगंगा नदी परिसर, तसेच दक्षिण भारतातील बागा व शहरी भागात सहज दिसतो. तो नेहमी झाडांच्या फांद्यांवर, झुडपांमध्ये व बागांमध्ये शिकार शोधताना दिसतो. शहरी भागातही तो टिकून राहतो, त्यामुळे लोकांना परिचित आहे. हा पक्षी प्रामुख्याने कीटकभक्षी आहे. तो भुंगे, डास, अळ्या, पतंग व इतर लहान कीटक खातो. उन्हाळ्यात तो प्रामुख्याने कीटक खातो, तर हिवाळ्यात बिया व फळांवर अवलंबून राहतो. झाडांच्या फांद्यांवर बसून तो शिकार शोधतो व चपळतेने पकडतो. यामुळे तो कीटक नियंत्रणात महत्त्वाची भूमिका बजावतो आणि शेती व बागांतील कीटकसंख्या कमी करतो.

टिटचा प्रजनन काळ साधारण वसंत ऋतू ते उन्हाळ्याच्या सुरुवातीपर्यंत असतो. तो झाडांच्या फटी, जुन्या खोडांमध्ये किंवा कृत्रिम घरट्यांमध्ये घरटी बांधतो. मादी ५ ते ८ अंडी घालते. अंडी लहान व फिकट रंगाची असतात. नर व मादी दोघेही मिळून अंडी उबवतात व पिल्लांना खाऊ घालतात. पालकत्व सामायिक असणे ही या प्रजातीची ठळक खूण आहे. टिट हा अत्यंत गाणारा व क्षेत्रीय पक्षी आहे. त्याचा आवाज विविध प्रकारचा असतो, "टी-टी-टी" किंवा "चिक-चिक" असा. तो नेहमी गटाने फिरतो व इतर पक्ष्यांसोबतही अन्न शोधतो. शहरी भागातही तो सहज दिसतो, त्यामुळे लोकांना परिचित आहे. त्याची चपळ हालचाल व सतत फडफडण्याची सवय निरीक्षकांना आकर्षित करते.