कारुण्य कोकिळा (Grey-bellied Cuckoo किंवा Indian plantive cuckoo)
शास्त्रीय नाव : Cuculus passerinus
पावसाळा म्हणजे अनेक पक्षांचा विणीचा हंगाम.
सजीवसृष्टीत जल्लोषाचे वातावरण असते. झाडे , वेली हिरव्यागार होतात. कीटक पशु-पक्षी
अतिशय उत्साहात असतात. कारण, पुढील ३ ते ४ महिने पेठ्भर खायला उपलब्ध असते.
पावसाळा येणार असल्याची चाहूल देणारे कोकीळ कुळातील पक्षी आपल्या कर्णमधुर आवाजाने
जाणीव धरून देत असतात. कोकिळा, चातक, पावश्यासारखे पक्षी आनंदाने वावरत असताना
दिसून येतात. त्यापैकीच कारुण्य कोकिळा हा पक्षी आहे. कारुण्य कोकिळा सुद्धा
कोकिळेप्रमाणेच ऐदी आहे. तो घरटे
बांधण्याच्या फंदात कधीच पडत नाही.
कारुण्य कोकिळा भारतात आढळणारा स्थानिक पक्षी आहे. त्याच
बरोबर चीन, इंडोनेशिया, भूतान,नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, म्यानमार, इत्यादी देशात तो आढळतो. शेतात, जंगलात, डोंगर-उतारावरील वनराई, बागायती
क्षेत्रामध्ये पावसाळ्यात या पक्ष्यांचा
वावर असतो. हे पक्षी लाजाळू असल्याने त्यांचे दर्शन आपल्याला फार दुर्मिळ असते.
कारण, पावसाळ्याव्यतिरिक्त हे पक्षी वर्षभर गात नाहीत तर फक्त पावसाळ्यातच गातात. ‘पी पिप पी पी’ असा मोठ्ठा
आवाज करतात.
या पक्ष्याच्या पाठीचा रंग राखी असतो. पोटाचा रंग पांढरा
असतो. छोटी चोच, लाल डोळे, उडताना दिसणारे
पंखावरचे पांढरे ठिपके, शेपूट लांब असून आतील बाजूस पांढऱ्या
पट्टय़ा तर बाहेरील बाजूवर पट्टय़ा नसतात. कारुण्य कोकिळाकीटकभक्षी असून शेतकऱ्यांसाठी उपुक्त आहे. शेतातील अनेक प्रकारचे किडे व सुरवंटाचा
मोठ्याप्रमाणावर फडश्या पाडत असतात, तसेच
ते गांडूळ मटकावित असतात. खाद्य खाण्यापूर्वी हे पक्षी आपले भक्ष्य खडबडीत भागावर
घासतात व खातात.
कारुण्य कोकिळेचा विणीचा हंगाम हा एप्रिल ते जून हा असतो. वर सांगितल्याप्रमाणे कारुण्य कोकिळा घरटे बांधत नाही. विणीच्या हंगामात ते ऐते बांधलेल्या घरट्याच्या शोधात असतात. हे पक्षी दुसऱ्या लहान पक्ष्यांचे घरटे आपल्या पिढीचा उद्धार करण्यासाठी सराईतपणे उपयोग करीत असतात. वटवटय़ा, शिंपी, शिंजीर यांसारख्या छोटय़ा पक्ष्यांच्या घरटय़ात कारुण्य कोकिळा आपले अंडे घालते. कारुण्य कोकिळा फक्त एकच निळसर पांढऱ्या रंगाचे अंडे घालते. अंड्याचा रंग शिंपी पक्षाच्या रंगासारखाच असतो त्यामुळे हे पक्षी आपलेच अंडे समजून अंडे उबवत असतात. अंड्यातून पिलू बाहेर आल्यावर हे छोटे पक्षी स्वत:च्या आकारापेक्षा मोठय़ा झालेल्या कारुण्य कोकिळेच्या पिलांन अतिशय कष्टाने खाऊ घालून संगोपन करतात व उपऱ्या कारुण्य कोकिळेच्या पिलांचे लाड पुरवत असतात. या पिलांची वाढ झपाट्याने होत असते. परंतु दाईची भूमिका बजावणाऱ्या पक्षांना हे लक्षात येत नाही.
No comments:
Post a Comment